Allah’ın Denemesi ve Bilmesinin Anlamı

Allah’ın Denemesi ve Bilmesinin Anlamı

Mesela  Allah, Kur’ân-ı Kerîm’İn Muhammed  sûresinde (31) “ Sizin içinizden  İslâmî çizgide uğraşı verenleri ve  sabredenleri bilinceye kadar elbette deneyeceğiz…” buyurmakta; iradeli olarak  ameller yapmamız gereği ve önemine vurgu yapmaktadır..
EEEE
Âl-i İmran sûresinde(142) ise  “Allah sizin içinizden  cihad edenlerinizi  bilmeden ve sabredenlerinizi  de bilmeden Cennet’e gireceğinizi mi zannettiniz?” şeklinde ifadeler kullanmakta, amelsiz beklentilerimizi  yererek hür seçimli  amellere yönlendirmektedir. 

EEEeeeeeeEEee

Allah, değişik sûrelerde ayrıca Müminleri, Kendisinden korkanları ve Kendisine  ve elçilerine  yardım edecekleri de bilmek istediğini vs. açıklamaktadır.(Âl-i İmran 140;Mâide 94;Hadid 25)

E daha ne

Kur’ânın bütünü içinden bakıldığında bu “denemek ve bilmek için” ifadelerinin anlamı, insanlar gibi Allah’ın da insanların gelecekte ne yapacaklarını bilemeyeceği değildir.
haydaaaaaaaa

Kur’ân’da yarattığı herşeyi bildiğini ve planlayarak yarattığını açıklayan Allah’ın mezkur âyetlerde deneyerek öğrenmeye muhtaç olduğu yargısına varmak  Kur’ân’ın bütünlüğünden sapmak  ve onunla  çelişmektir. 

hadiiiiiii e o zaman o kadar eeeeee/ayet nolacak?

Anılan âyetlerin mânası, Allah’ın yargılamasının bizim amellerimizin bilgisine dayalı olarak yapılacağı gerçeğini  pekiştirmektir. 

EEeeeeee yine eeee ye döndük

Ana mesaj budur, çünkü bu gerçekten kopmak , -Allah korusun- bütün Peygamberleri ve İlâhî Kitapları yalanlamaktır. Allah’ı insanları   yapmadıkları ile cezalandıracak bir zalim olarak nitelemektir.

Eeee o zaman niye haydaaaaaa hadiii dedirttin?

kendi içinde çelişen bir yazı

Kuranda levh-i mahfuz ile alakali tahmini 9 ayet geçiyor
13:39 -	Allah dilediğini imha eder, dilediğini de yerinde bırakır. Ana kitap O'nun katındadır.
43:4 -	Gerçekten o bizim nezdimizde bulunan ana kitapta mevcut yüce ve hikmet dolu bir kitaptır.
50:4 -	Fakat biz toprağın onlardan neyi eksilttiğini elbette biliyoruz. Yanımızda herşeyi kaydedip muhafaza eden bir kitap vardır.
57:22 -	Yeryüzünde vuku bulan ve sizin başınıza gelen herhangi bir musibet yoktur ki biz onu yaratmadan önce, bir kitapta yazılmış olmasın. Şüphesiz bu Allah'a göre kolaydır.
80:13 -	O, değerli sahifelerdedir.
80:14 -	Yüksek tutulan tertemiz sahifelerde.
80:15 -	Yazıcıların ellerindedir,
80:16 -	Değerli, iyi yazıcıların.
85:22 -	Levh-i Mahfuz'dadır.

U
13/39 ummu el kitâbi geçiyor konu ile alakası yok
36- Kendilerine bu vahyi bahşettiklerimiz sana indirdiklerimizden dolayı mutlu olurlar. Fakat öteki gruplardan kimileri onun bir kısmını inkâr ediyorlar.
Onlara söyle: “Ben ancak Allah için çalışıp, O’na ibadet etmekle ve O’na ortak koşmamakla emrolundum. Ben O’na çağırıyorum, dönüşüm de O’nadır.”
37- Biz bu Kur’an’ı Arapça bir bilgelik kaynağı olarak indirdik. İyi dinle: Eğer sen, sana vahiyle gelen bu bilgiden sonra onların keyiflerine uyacak olursan, Allah’ın dostluğu ve koruması biter.
38- Aç kulağını: Biz senden önce de peygamberler gönderdik. Onlara da eşler ve çocuklar verdik. Allah’ın izni olmadan her hangi bir ayet getirmek hiç bir peygamberin haddine değildir. Her dönemin bir kitabı vardır.
39- Allah bunlardan uygun gördüğünü siler, uygun gördüğünü sürdürür. Çünkü kitabın ana kaynağı O’nun ka-
tindadır.

43/4 ummi el kitâbi geçiyor konu ile alakasız
Hâ, Mîm.
O ayan beyan konuşan Kitap'a yemin olsun ki,Biz onu akıl erdiresiniz diye Arapça bir Kur'an yaptık.Ve o, bizim katımızdaki ana Kitap'ta çok yüce, çok hikmetlidir.
Siz, haddi aşanlardan/zulme sapanlardan oluşan bir toplumsunuz diye, o zikri/Kur'an'ı sizden uzak mı tutalım?

50-4 hafıza kitaptan bahsediliyorkitâbun hafîzun konuyla alakası yok

80/13 ila 16 kurandan bahsediyor, zikredilecek bir kitaptan bahsediliyor hatta 11. ayetten başlıyor konu KONUYLA ALAKASI YOK

U U U

HAYDAAA SİFİL NE DİYOR KURANDA GEÇERSE DELİL OLMAZ MIŞ

HAYDAA  SİFİL
İ
İ


Kader iki şekilde olur
birisi: bir şey için çizilmiş sınırdır, yani konulan ölçü, her şeyin hayır yada şer olarak bulunduğu şekil üzere olmasıdır, yani çünkü Allahu teala ölçü koyduğu için hayrıda şerride yaratan odur, hayrın ölçüsünüde Allah koyar, şerrin ölçüsünüde Allah koyar. dolayısıyla kader o ölçüdür
biz her şeyi bir kadere göre yarattık ayetini delil olarak almış imamı maturidi
birinci manası budur diyor, ölçü ve ayeti kerimeyide delil olarak getiriyor.
ikincisi her şeyin belli bir mekanda belli bir zamanda olması demektir, o da bir ölçü olmuş oluyor, ayeti gelecek zaten, ..........
.................
ömer nasuhi bilmen şöyle diyor
kaderin Allahu teala tarafından ezelden belirlenmiş bir ölçü olduğunu, zamanı geldiğinde meydana geleceğini söylüyor, ondan sonra şöyle diyor ki, hangi mümkün bir şeydir ki Allahu teala takdir ettiği halde vücuda gelmesin, ve hangi şeydir ki Hak teala dilemediği halde vücuda gelebilsin
bu inancın kuranı kerimden veya hadisi şeriflerden herhangi bir delili yok
yani önceden insanların fiillerinin cenabı Hak tarafından belirlenmiş olduğu, sonra o belirlenmiş olan fiillerin belirli zamanlarda meydana gelmiş olduğu şeklinde herhangi bir kitap veya sünnete dayalı delil yok.
işte dikkat ettiğiniz gibi imamı maturidinin de kendisinin böyle bir görüşü yok ama maturidi mezhebi bu şekilde algılanıyor.
tamam




İmamı maturidinin ehli sünnet vel cemaat itikadı çerçevesinde kitaplarda kaydedilmiş, kader meselesi hakkında kitaplarda kaydedilmiş ve bize kadar gelmiş hususlara uymayan yada abdülaziz beyin kader anlayışına uyan bir anlayışta olduğunu söylemek mümkün değil 1
esasen abdulaziz beyin tevilat ve ehlisünnet ile ilgili gözden kaçırdığı bir şey var, tevhilat ve ehli sünne imam maturidinin
bu tevilat ehli sünneden değil kitabı tevhidden 2
tamam genel olarak söylüyorum
imamı maturidinin ayetler hakkında ehlisünnet ulemanın tevillerini mümkün olduğunca toplayıp vermek üzere kaleme aldığı bir eserdir. eserin adından da bu belli zaten
dolayısıyla bu eserdeki her görüş imamı maturidinin değildir 3
hatta onuda bi konuşalım bu şeyle ilgili hz ibrahim ile ilgili bakara ayetini onu da konuşalım
onada sıra gelecek
imamı maturidinin tevhidde de tevilatta da kaner konusunda söyledikleri ehli sünnet ulemanın söylediklerinden
farklı değil farklı olması da mümkün değil 4
bi şey daha söyliyelim
ben onun için arapçasını koydum, kitabın kendisin koydum ki, kendi kafamdan konuşmadığım anlaşılmış olsun
şimdi kitabı tevhidden bir alıntı yapabilirsiniz, bende yaparım ama bu koskoca 500 sayfalık bir kitapta imamı maturidinin kader hakkındaki görüşü bir paragraftan ibarettire indirgenemez 5
isterseniz bu spekülasyonla vakit geçirmeyelim 6
zaten belli malum
bir şey daha var
ezel meselesi kuranı kerimde geçmez, ıstılahlaşmış şekliyle kader kavramı kuranı kerimde geçmez
eee
bütün bunlar söz konusu olan meselelerin kurana aykırı yada uygun olduğuna bir delil teşkil etmez,
yani bir mesele kuranda geçmiyor ise, gayri muteberdir, gayri meşrudur, gayri makbuldür gibi bir anlayış varsa bu doğru değil, 7 bu bütün ilimlerin temelini yıkar götürür, 8 o zaman size kuranı kerimin kuranı kerim olduğunu bana kuran dışı bir delille ispat et denildiğinde kalırsınız 9
kuranı kerimin kuranı kerim olduğuna Allah kelamı olduğuna kuran dışı bir delil getirmek zorundasınız, bu sizi akliyata götürecek mecburen 10
ee kuranı kerimin kendi içinden kuranı kerime bir delil getirilmez bu mantık hatası olur, bir şey kendisine delil olmaz
dolayısıyla biri çıksa deseki kuranın falan ayeti .... kuranı sokuldu, kurandan çıkartıldı, verecek cevabınız olmaz. 11
onun için akliyat ile nakliyatı birlikte götürmek lazım
evet kuran merkezli götürelim buna itirazım yok
ama kuran merkezli götürürken de bütün kurani tabirlere, ıstılahlara, kavramlara siz kendinizce uygun gelen, kendi uygun gördüğünüz anlamları yükleyemezsiniz
burada bir konsensüs oluşması lazım
o size göre bir kuran anlayışı olur o zaman
yani hiç bir delile gerek yok
abdulaziz bey kader diye bir şey yok, kader ölçüdür diyor, tek başına böyle bir iddiası var,
benim hiç bir nassi delilim olmazsa, aklım da bu işlere ermezse derim ki bu sana göre böyledir hocam
bu kadar bin yıl içerisinde, bu kadar insan gelmiş bir kader tarifi yapmış, onlar öyle diyor, sende böyle diyorsun, buda senin tarifindir saygı duyarım. derim.
bundan ileriye gidemeyiz yani.




Bayındır hoca sırf kendi kafamdan söylemiyorum, imam böyle diyor diyebilmek için
konuyu öz bir şekilde anlatmak varken
bir kaç defa dinlemeden ne demek istemediği anlaşılmayan bir konuşma yapıyor.
hiç de tamam değil

1. SAPTIRMA
Bayındır hocanın okuduğu paragraf imamı maturidinin görüşüne uymaz diyemediği için abdulaziz hocanın görüşüne uymaz diyor.
BAYINDIR HOCA KENDİ GÖRÜŞÜNÜ SÖYLEMEDİ Kİ, TEVHİD KİTABINDAN OKUDU, UYMUYORSA MATURİDİNİN GÖRÜŞÜ MATURİDİNİN GÖRÜŞÜNE UYMUYORDUR.

2. SAPTIRMA
Bayındır tevhidden okuyor
Sifil diyorki tevilattan okunanlar sadece imamı maturidinin kendi görüşü değildir
NE ALAKA?
SANA TEVİLATTAN BİR ŞEY Mİ OKUNDU?

2. SAPTIRMA
Bayındır hoca itiraz ediyor, ben tevilattan okumadım tevhidden okudum diyor
yok genel olarak söylüyorum diyor, itiraza rağmen alakasız bilgilendirmeye/saptırmaya devam ediyor.
ve dolayısıyla bu eserdeki her görüş imamı maturidinin değildir diyor ve hocanın zaten pek de anlaşılamayan açıklamalarını alakasız bir saptırmayla bir kalemde siliyor.
NE ALAKA
TEVHİD KİTABI BU GENEL İÇİNE GİRİYOR MU? TEVHİDDE Kİ GÖRÜŞLER KENDİ GÖRÜŞLERİ DEĞİLMİ ŞİMDİ?

3. SAPTIRMA
Ki öyle kabul edelim, imamın görüşü değildir diye kitaptan alınacak her alıntıyı şüpheli/anlamsız/gereksiz bilgi durumuna getiriyor ve çürük bilgi haline getiriyor,
İMAMIN GÖRÜŞÜ DEĞİLSEDE EHLİ SÜNNET ALİMLERİNİN GÖRÜŞÜ DEĞİL Mİ?

4. SAPTIRMA
saptırırken diyor ki dolayısıyla bu eserdeki her görüş imamı maturidinin değildir
imamı maturidinin tevhidde de tevilatta da kaner konusunda söyledikleri ehli sünnet ulemanın söylediklerinden
farklı değil farklı olması da mümkün değil
İKİ SATIR ARASINDAKİ ÇELİŞKİ AÇIK DEĞİL Mİ?
MADEM MATURİDİNİN GÖRÜŞÜ DEĞİL EHLİ SÜNNETİN GÖRÜŞÜDÜR DİYOR
O ZAMAN NEDEN MATURİDİNİN GÖRÜŞÜ EHLİ SÜNNETTEN FARKLI DEĞİLDİR DİYOR?
ADI ÜZERİNDE FARKLI FARKLI GÖRÜŞLER VAR, GÖRÜŞLERİ AYNI DEĞİL DEMEK DEĞİLMİ BU?

5. SAPTIRMA
şimdi kitabı tevhidden bir alıntı yapabilirsiniz, bende yaparım ama bu koskoca 500 sayfalık bir kitapta imamı maturidinin kader hakkındaki görüşü bir paragraftan ibarettire indirgenemez
EĞER BÖYLEYSE HİÇ KİMSE HİÇ BİR KİTAPTAN ALINTI VEREMEZ SPEKÜLASYON OLUR
HİÇ KİMSE BİR AYET SÖYLEYEMEZ KOSKOCA KURANIN TAMAMI DEĞİLDİR SPEKÜLASYON OLUR
HİÇ KİMSE BİR HADİS SÖYLEYEMEZ, KOSKOCA BİR HADİS KÜLLİYATININ TAMAMI DEĞİLDİR.
VS VS VS İŞTE SPEKÜLASYONUN DANİSKASI BUDUR.

6. SAPTIRMA
Tevhidden alınacak her alıntı imamın görüşüdür
ancak kitabın tamamını yansıtmaz diyor
ve isterseniz bu SPEKÜLASYONLA vakit geçirmeyelim diyor
SPEKÜLASYONUN DANİSKASINI YAPIYOR, FAKAT BUNU YAPARKENDE SPEKÜLASYONCU KENDİSİ DEĞİL DE BAYINDIR HOCA OLUYOR

7. SAPTIRMA
ezel meselesi kuranı kerimde geçmez, ıstılahlaşmış şekliyle kader kavramı kuranı kerimde geçmez
bütün bunlar söz konusu olan meselelerin kurana aykırı yada uygun olduğuna bir delil teşkil etmez,
yani bir mesele kuranda geçmiyor ise, gayri muteberdir, gayri meşrudur, gayri makbuldür gibi bir anlayış varsa bu doğru değil
EEE O ZAMAN MUTEBER OLAN NEDİR?
KURANDA GEÇMEYEN ŞEYİN DİN İLE ALAKASI NE?
İMAN İLE ALAKASI NE?
İMANIN ŞARTLARI ARASINDA SU İKİ HİDROJEN BİR OKSİJEN ATOMUNDAN OLUŞUR DİYE BİR ŞART DAHA SOKABİLİRMİYİZ? AKLI KULLANACAZ YA, AL SANA AKIL, İMANIN 7. ŞARTI KURANDA YOK AMA  GAYRİ MUTEBERDİR DİYEMEZSİN DİMİ?

8. SAPTIRMA
bu bütün ilimlerin temelini yıkar götürür,
YANİ BENİM DEDİKLERİM KABUL ETMEZSEN, İLMİN TEMELİNİ YIKAR GÖTÜRÜRSÜN

9. SAPTIRMA
 o zaman size kuranı kerimin kuranı kerim olduğunu bana kuran dışı bir delille ispat et denildiğinde kalırsınız
EN BÜYÜK UYANIKLIK BURADA
BİZ MÜSLÜMANIZ, BİZE KURAN DELİL
KURANI KURANDIŞI DELİLLERLE PARALİZE ETMEK İÇİN YAPILAN BİR GÖZBOYAMA
O ZAMAN SEN BANA CENNETİ CEHENNEMİ KURAN DIŞI BİR DELİLLE İSPAT ET DENİLDİĞİNDE SEN KALMAZMISIN?
MELEKLERİ BANA GÖSTER, KURAN DIŞI BİR DELİLLE İSPAT ET DENİLDİĞİNDE SEN KALMAZMISIN?
ONLAR GAYBE İNANIRLAR, AYETİNİ NE YAPACAKSIN O ZAMAN?
HADİ CANIM SENDE
BURADA ATEİSTE KADERİ KABUL ETTİRMİYOZ, MÜSLÜMANA ETTİRİYOZ, DELİLİDE KURANDAN OLACAK ELBET
HADİ O ZAMAN NAMAZIN FARZ OLDUĞUNU KURANDAN BAŞKA BİR DELİLLE İSPAT ET
HADİ O ZAMAN İMANIN ŞARTLARININ FARZ OLDUĞUNU KURANDAN BAŞKA BİR DELİLLE İSPAT ET
KALDIN DİMİ, E KALIRSIN TABİ

10. SAPTIRMA
kuranı kerimin kuranı kerim olduğuna Allah kelamı olduğuna kuran dışı bir delil getirmek zorundasınız, bu sizi akliyata götürecek mecburen
NE ALAKA MÜSLÜMANA KURAN YETER, BAŞKA DELİLE GEREK YOK
DELİMİYİZ BİZ KURANDAN BAŞKA DELİL ARAYALIM İNANMIŞSAK
BU AKILLAMI AKLİYATA GİDECEZ?
KURANDA BULAMADIK YA, ONUN İÇİN AKLİYATA GİDİYOZ

11. SAPTIRMA
dolayısıyla biri çıksa deseki kuranın falan ayeti .... kuranı sokuldu, kurandan çıkartıldı, verecek cevabınız olmaz.
YAAA İŞTE BÖYLE APIŞIR KALIRSIN DİYOR ABDULAZİZ HOCAYA
NE ALAKA KONU BU MU?
BÖYLE SAPTIRMA OLUR MU? YAKIŞIK ALIYOR MU?
HADİ DİYOM SOKULDU, ÇIKARILDI
VER CEVABINI NE CEVAP VERECEKSİN
YOK ŞÖYLE TOPLANDI, YOK BÖYLE TOPLANDI, İKİ HADİSLE İŞİNİ BİTİRİRİM SENİN
SANKİ KENDİNİN VERECEK CEVABI VAR



 SIKILDIM



İ

KADER KONUSUNDA MATURİDİ VE EŞARİ FARKLILIĞI

Kader konusu:
Eşarilik’e göre “hayır da, şer de Allah’tandır” ve buna inanmak imanın altı şartından biridir.

Maturidilik, insanların kul olduğunu ve bütün hareketlerinin Allah’ın yaratmasıyla gerçekleşebileceğini kabul eder.
Çünkü bütün evreni oluşturan Allah; fiziksel, biyolojik, kimyasal vb. bütün kurallarını da koymuştur. İnsanların yapabilecekleri bu tabiat kurallarıyla sınırlıdır.
Bununla birlikte Maturidilik; doğa kanunlarının sınırları içerisinde hareket ederken, kulların davranışlarının sonuçlarının Allah’a yüklenemeyeceğini savunur.
Her kişi, kendi davranışının değerini sadece kendi iradesiyle gerçekleştirir ve oluşturur.
İnsanlar, Allah’ın kendilerine verdiği akıl ve irade ile davranışlarının sonuçlarını kavrayabilirler. Hareketlerini de ayarlayabilirler.
Dolayısıyla insanın kaderi, kendi iradesiyle yaptığı davranışlarına bağlıdır.
Allah, kulun seçimine göre fiilini yaratır, karşılığını verir.

Eşariler cüz’i iradeyi de Allah’ın yarattığını düşünürken Maturidiler, Allah’ın yaratmadığına inanır.

 Eşarilik’teki “kötülük Allah’ın kaza ve kaderidir” anlayışı, Maturidilik’te Allah’a karşı saygısızlık olarak kabul edildi.
Allah’ın insanlara durup dururken kötülük etmeyeceğine inanıldı.
Maturidiler bunun yerine, “her şey Allah’tandır” demeyi daha uygun buldular.

Allah’ın insanlara verdiği kötülüğün, ancak kişilerin kendi davranışlarının bir sonucu olduğunu düşündüler.

(Kader; Allah’ın, olacak her şeyin ne zaman ve ne şekilde olacağını, ezelde tespit ve tayin etmesidir. Kaza; Ezelde takdir ve tayin edilenlerin, zamanı gelince Allah tarafından meydana getirilmesidir.)

 Eşariler “Allah kullarını güçlerinin yetmeyeceği bir işle yükümlü tutar” anlayışındadırlar.

Maturidiler ise, Allah’ın hikmet ve adaletiyle bağdaşmayacağı düşüncesiyle bu görüşe katılmazlar.

Zaten Kur’an’ında Allah, “ben zorlaştırmam, insanlar birbirlerine zorlaştırır” diyerek Maturidiliğin anlayışını vurgulamaktadır.

KAZA-KADER

Müslümanlar arasında ve Kelâm ilmi litaratüründe bu terim, genellikle

"Kaza ve Kader" şeklinde geçer. Bu iki kelime birbirinin gereği ve tamamlayıcısı gibidir. Bazı hadislerde, "Kadere İman", Hayrı ile Şerri ile kadere iman" diye geçmekte ise de çok de fa bir arada kullanılmaktadır. Ancak genellikle Eş'arîler "Kaza ve Kader", Mâturidîler ise "Kader ve Kaza" diye zikrederler. Bu kullanış, Kur'ân-ı Kerimde bir çok âyetlerde, ayrı yerlerde ve farklı anlamlarda geçen "kaza" ve "kader" kelimelerine verilen değişik anlamlardan ileri gelmektedir. Önemli olan; bu manaları iyi anlamak ve herşeyin Allahu Teâlâ'nın ezelde takdir ve tayin ettiği kaderine, yani ilahi ölçüye uygun olarak kaza şeklinde meydana geldiğine kesinlikle iman etmektir. Çünkü İslâm inançlarına göre her şeyin "takdir'i ilahi" ile yani "ilâhî kadere" uygun olarak yeri ve zamanı geldiğine, yani yaratıldığına inanmak şarttır. Ancak kader konusu kelâm âlimleri ve İslâm düşünürleri arasında derin görüş ayrılıklarına ve çetin tartışmalara sebeb olan, anlaşılması ve çözümü çok zor bir mesele, hatta bazılarınca "İlâhî bir sır" olarak kabul edilmektedir. Gerçek şudur ki; Selefiyye, Muhaddisler ve Ehl-i Sünnet Kelamcılarının ortak görüşüne göre, Allahu Teâlâ'ya ve onun, ilim, irade, kudret ve tekvin sıfatlarına iman, "kaza ve kadere iman" etmeyi de gerektirir. Çünkü lugat ve ıstılah manalarını açıklayınca anlaşılacağı gibi, "kader" Hak Teâlâ'nın "İlim" ve "İrade" sıfatlarına, "kaza" da "Kudret" ve "Tekvin" sıfatına dayanır. Yani bu sıfatlara inanmanın kesin sonucu ve gereğidir. Bu esasa dayanılarak ve İslâm inançları arasındaki önemli yeri dikkate alınarak, bir de, peygamberimiz (s.a.s)'in meşhur "Cibril Hadisi" de, nakli delil sayılarak "Kaza ve Kadere İman" ayrıca belirtilmiş ve "İman Esasları" arasında altıncı esas kabul edilmiştir. Nitekim bazı sahih ve meşhur hadislerle beraber (Buharî, el-kader; Müslim, el-iman) bir çok âyet-i kerimede her şeyi ilâhî takdire, tabi olduğu ve Allah'u Teâlâ'nın Kudretinin ve hükmünün (kazasının) bir gereği olarak yaratıldığına işaret olunmuştur. Kaza ve kader kelimelerinin lugat ve Kur'an âyetlerinde geçen değişik anlamları ile, Mâturîdilere ve Eş'arîlere göre terim manaları şöyle açıklanabilir:

"Ka-de-re" kökünden gelen kader; lugatta; "ölçü, ölçme, miktar, bir şeyi ölçerek belirli bir ölçüye göre yapmak, onu takdir ederek tayin ve tahsis etmek", anlamlarına gelir. Rağıb el-İsfehanî'ye göre "kader ve takdir" bir şeyin miktarını ve sınırını bildirir (el-Müfredad, s.403). Yani Kader; her hangi bir şeyin mahiyetini gösteren ve sınırlayan bir ölçüdür. Nitekim her şey "ilâhî bir ölçü"ye bağlı olarak ezelde takdir ve tayin edilmiştir. Mesela: buğday tohumu veya hurma çekirdeği kendilerine özgü öyle bir ölçü ve belirli özelliklerle takdir ve tayin edilmiştir ki birincisinden yalnız buğday, diğerinden yalnız hurma ağacı yetişir, başka bir şey yetişmez. Her nebatın her ağacın veya hayvanın tohumu da öyledir. O halde kader; bu âlemin ve ondaki bütün varlıkların ilâhî hikmete göre yaratılmasında ve varlığının devamında esas olan "İlâhî bir ölçü, İlâhî bir kanun" dur.

Kader kelimesi Kur'an-ı Kerim'de "masdar" ve "fiil" olarak geçmektedir. "Şüphesiz biz, her şeyi(n mahiyetini) belirli bir ölçüye (kadere, ilâhi takdire) göre yarattık" (el-Kamer, 54/49) âyetinde mastar; "...(Allah) herşeyi yaratmış ve her birisine belirli bir nizam vererek onun kaderini takdir ve tayin etmiştir" (el-Furkan, 25/2). Yani, yaratılacak şeylerin bütün özelliklerini, yerini ve zamanını Hak veya batıl, hayır veya şer, sevap veya ikab olacağını ezelde tayin ve tespit etmiştir anlamını ihtiva eden âyette de fiil olarak kullanılmıştır.

"Kaza" kelimesine gelince: lugatta; "bir şeyi sonuna getirerek hükme bağlamak", yani onun sözle veya hareketle tamamlanması, "fiillerin zamanında yaratılması"dır.

Bu kelime Kur'an'ı Kerim'de "mastar" olarak değil, "fiil", "fâil" ve "Mef'ul" olarak kullanılmıştır (Fussilet 41/2, Taha, 20/72 Meryem, 19/21). Yerine ve manaya göre; "emir, hüküm, ilan, beyan" ve özellikle "yaratma" manalarına gelir. "Rabb'in, yalnız kendisine ibadet etmenizi "kaza etti"emretti (öyle hükmetti)"(el-İsra, 17/23). Kaza kelimesi "emir ve hüküm" manasınadır. Emir ve hüküm ise, bir şeyi "sözle tamamlamak" tır. "Bunun üzerine onları (Allah c.c) yedi gök olmak üzere iki günde yaratır (kaza etti) " (Fussilet,41/12) âyetinde de kaza, yaratmak (halk etmek) anlamına kullanılmıştır. Bu âyette geçen "Kadâhunne" kelimesi, Allahu Teâlâ'nın onları ezeli olan ilmi ve sonsuz hikmeti ile yaratmış olduğunu ifade etmektedir. Kaza kelimesi özet olarak; "herhangi bir şeyi sona erdirip varlığını tamamlamak" anlamına ise de, bu mana, yerine göre bazen değişebilmektedir (fazla bilgi için bk. Abdul Kerim el-Hatip, el-Kadâ ve'!-Kader, s.147-151).

Kaza ve Kader'in ıstılah manaları itikatta "Ehl-i Sünnet" mezhepleri olarak tanınan Eş'arî ve Mâturîdî âlimlerine göre birbirinden farklı ve değişiktir.

Maturidîlere göre kader; "Allah Teâlâ'nın, ezelden ebede (sonsuzluğa) kadar olmuş ve olacak şeylerin zamanını, mekânını, sıfatlarını ve her türlü özelliklerini bilmesi, ezelde o mahiyyet ve şekilde takdir ve tahdid etmesidir. "Bu tarife göre kader, Hak Teâlâ'nın "İlim" ve "İrade" sıfatlarına bağlı olup, bu ilahi sıfatlara ve taalluklarına iman, kadere imanı da gerektirmektedir.

Maturîdîlere göre kaza ise; "Allahu Teâlâ'nın ezelde irade ve takdir etmiş olduğu şeyleri, zamanı gelince, ilim, irade ve ezeldeki takdirlerine uygun olarak yaratması" demektir. Bu bakımdan kaza, maturîdîlere göre ayrı bir kemal sıfatı olan "Tekvin" sıfatına tabi olup onun ilgi alanına girer.

Bu tariflere göre kader, kazadan daha genel olup, taalluk ettiği alan daha geniştir. Çünkü kader, bu kâinatı idare eden ilâhî kanun ve ilâhî ölçü, kaza ise, bu kanuna uygun olarak tenfizdir, aynen uygulamaktır. Allah (c.c) her şeyi bir sebep ve hikmete dayanarak yapar. Kadere böyle inanılması gerekir.

Eş'arilere göre kaza, hüküm manasına olup, "Allahu Teâlâ'nın bu kâinatta meydana gelecek şeylerin hepsini nasıl, ne zaman, hangi şekil ve özelliklerde olacaklarsa, ezelde öylece bilmiş ve ezeli ilmine uygun olarak dilemiş olmasıdır."

Eşarilere gör Kader ise; "Hak Teâlâ'nın her şeyi vakti gelince ezelî ilmine uygun olarak irade ettiği (dilediği) şekil ve vasıfta yaratmasıdır."

Eş'arilerin bu tariflerine göre kaza, kaderden daha genel ve şumüllü olup, Allah (c.c)'ın ilim ve irade sıfatlarına; kader ise, kudret sıfatına tabi olup, bu sıfatın hadis olan ikinci taallukunun eseridir. Çünkü Eş'arîlere göre Hak Teâlâ'nın "Tekvin" diye ayrı bir sıfatı bulunmamaktadır. Madurîdîlere göre durum aksine olup, kader, kazadan daha şumüllü ve geneldir. Ayrıca, Maturîdîlerce yapılan tarifler "Kaza ve Kader" kelimelerinin lugat manalarına daha uygundur. Özel olarak bilinmesi ve inanılması gereken husus; bu âlemde var veya yok olan her şey, Allah Teâlâ'nın kaza ve kaderi iledir. Her şey bu ilâhî irade, ezeli ilim ve mutlak kudrete uygun olarak var veya yok olur. Yani kâinattaki her şey bu ilahi kanuna tabidir. Her şeyde ve her yerde kader, yani onu vücuda getiren vasıf ve ölçüler ile belirli sebepler mevcuttur. Bunlar ezelî olan Allah'ın ilmine ve iradesine bağlıdır. Bu sebeplerin birleşme veya ayrılmasından ortaya çıkan olay ve eşya ise, kazadır, kaza-i ilahî'nin tecellileridir. Hak Teâlâ'nın kader ve kazasında ilahi hikmetler vardır. Çünkü Allah (c.c) her şeyi bir sebep ve hikmete göre yaratır. Bu esasa göre Hak Teâlâ kâinattaki her şeyi tespit ettiği ilahi plana ve yüce nizama göre yönetmektedir. O halde kainatta meydana gelen maddi-manevi her çeşit varlıklar ve olaylar, gayesiz olarak rastgele ortaya çıkmamaktadır. Belki her şey, Allahu Teâlâ'nın ezelî ilmi, mutlak iradesi ve sonsuz kudreti ile ilâhî ölçüye plan ve nizama uygun olarak yaratılmaktadır.

"Fâil-i Muhtar" olan Allah (c.c) her şeyi meydana gelmeden önce ezelî ilmi ile bilip, onların vasıf ve özelliklerini, yerini ve zamanını takdir ve tespit ederek "Levh-i Mahfuz"a yazmıştır. Bu gerçeklere şu âyetler delâlet etmektedir. "(Gerek) yeryüzünde ve (gerek) kendi nefislerinizde herhangi bir musibet gelmemiştir ki, bu Bizim onu yaratmamızdan önce kitapta (yazılmış) olmasın. Şüphesiz ki bu Allah'a göre kolaydır" (el-Hadid, 57/22). "De ki; Allah'ın bizim için yazdığından başka bir şey bize isabet etmez" (et-Tevbe 9/51). Allah'ın kazası "Levh-i Mahfuz" da yazılı olan kaderine daima uygun olarak tecelli eder. Kadere halk arasında "alın yazısı" da denmektedir. Bilinmeyen alın yazısı bilerek veya kayıtsız olarak veya unutarak yapılan günahları mazur göstermez, insanın iradesini etkisiz hale getirmez ve onu sorumluluktan kurtarmaz. Kaza ve kaderin birbirine aykırı düşmesi imkansızdır. Aksi halde kâinatın mizan ve düzeni bozulur, varlıklar âlemi devam edemezdi. Çünkü bu muazzam kâinat yer ve göklerdeki canlı cansız varlıklar, ilahî bir plan ve kanun olmadan varlığını koruyamaz.

Kaza ve Kader, İman Esaslarından mıdır?

Ehl-i Sünnet'e göre; "kaza ve kadere iman", iman esaslarındandır. Yukarıda kısaca işaret olunduğu üzere, Ehl-i Sünnet'e göre Allahu Teâlâ'ya ve O'nun mukaddes sıfatlarına iman etmek, "kaza ve kadere" imanı da gerektirir. Çünkü kader, Hak Teâlâ'nın "ilim" ve "irade" sıfatlarının, kaza da "kudret" veya "tekvin" sıfatının birer gereğidir. Yani, "kaza ve kader akidesi" Allah'a ve O'nun ilim, irade, kudret ve tekvin sıfatlarına iman etmenin zorunlu bir neticesidir. Kadere imanı inkâr etmek, zâtullaha sâbit olan zâtî ve subûtî sıfatları inkâr etmek demektir. Bu yüzden önemi dikkate alınarak, kaza ve kadere iman İslâm'da iman esaslarından sayılmış ve altıncı esas olarak

"Müslüman'ın Âmentüsü"nde yer almıştır. Nitekim Buhâri ve Müslim'in Sahihler'inde zikredilen (bk. Kitâbu'l İman, Kitâbu'l-Kader) Hz. Ömer (r.a)'in Rasûlullah (s.a.s)'den naklettiği meşhur "Cibril Hadisi"nde, "Kadere iman" iman esasları arasında, aynen tasrih edilmiştir. 

(YANİ KURANİ DEĞİL, YANİ ALLAH KURANDA İMANIN BİR ŞARTINI YAZILMAMIŞ MIŞ ÖYLEMİ? İLGİNÇ

DUYDA İNANMA E PEKİ ALLAH YADA CİBRİL NİYE BUNU KURANA İLAVE ETTİRMEMİŞ? DE HADİS MESABESİNDE KALMIŞ İMANIN 6. ŞARTI? YANİ KURANDA EKSİKLİK Mİ VAR? BİR GARİPLİK YOK MU BU İŞTE?) Rivayete göre; bir gün Peygamber (s.a.s) ashabıyla mescidde otururken, insan suretinde gelen Cebrâil (a.s), "İman, İslâm ve İhsan"ın manasını Peygamber (s.a.s)'e sormuş ve her sualin sonunda, (Sadakte) diyerek doğruluğunu tasdik etmiştir. "İman nedir?" sorusuna Rasulullah (s.a.s): "İman; Allah'a, Meleklerine, Kitaplarına, Peygamberlerine ve Ahiret gününe inanmaktır (ayrıca) hayrı ve şerri ile kadere iman etmektir" buyurmuşlardır.

"Bu konudaki hadisler 'ahad hadislerdir', sahih ve meşhur da olsa zannı ifade eder. 

(AHAAA   BU NE DEMEK ŞİMDİ? İMANIMIZ ZAN ALTINDA / ŞÜPHE ALTINDA DEMEK DEĞİL Mİ BU? ) Zannî deliller akaid ve iman konularında delil olarak kullanılamaz" denilemez. Çünkü bu hadislerin delâlet ettiği mana kesinlik ifade eden âyetlerle te'kid edilmiştir. Bu durumda zannî deliller de kesinleşir. 

(YANİ BİR BAŞKA AHAD HABERLE TAŞLARIN ALLAH KORKUSUNDAN YUVARLANDIĞINA İNANMAKDA İMANIN ŞARTI OLABİLİRDİ ÖYLE Mİ?)

Yukarıda bazıları zikredilen bir çok âyeti kerimelerde her şeyin ilâhî takdire tabi olduğu ve Allah'ın kazası (emir hüküm ve yaratma) ile meydana geldiğine işaret buyrulmuştur (Âlu İmran, 3/47, en-Nisâ, 4/78, 143, e!Mâide, 5/77, el-En'am, 6/86-88, et-Tevbe, 9/51, el-Hicr, 15/60, el-İsrâ, 17/29, Tâhâ, 20/72, Sebe, 34/18, Meryem, 19/21, Fussilet, 41/12, el-Kamer, 54/49, el-Hadid, 57/22).

Bu bakımdan, "kaza ve kadere iman", iman esaslarını birarada zikreden (el-Bakara, 2/177, 285, en-Nisâ 4/136) gibi âyetlerde ayrıca sayılmamıştır.
(AHAAA BU DAHA DA İLGİNÇ ÜÇ KEZ ÜÇ AYETTE DİĞERLERİ SAYILIYOR DA KAZA VE KADERE İMANI SAYMAYA GEREK GÖRÜLMÜYOR HA? 

BİR GARİPLİK YOK MU ŞİMDİ?

HADİ BAKARADA 177 DE YAZILMADI 285 TE YAZILAYDI

BUDA İLGİNÇ AYNI SUREDE İKİ KEZ YAZILIYOR AMA NEDENSE KADER YAZILMIYOR

VE AHAD HABERLE İMANIN ŞARTI OLUYOR, ZAN/ŞÜPHE EDİLMESİ İÇİN HER ÇEŞİT TUHAFLIK YOKMU?

 NİSADA YAZILAYDI KADER HADİ GENE YAZILMADI 

NİYE? NEDEN?

SİZCEDE ALLAHA RAĞMEN ORAYA SOKUŞTURULAN BİR İMAN ŞARTI GİBİ GELMİYOR MU?)

Peygamberimiz (s.a.s)'in vefatından bir müddet önce "kader meselesi" ve "hayır ve şer" etrafında yapılan bazı tartışmalar üzerine; "Kadere, hayrın da, şerrin de Allahu Teâlâ'nın takdiri ve yaratması ile olduğuna" inanmanın "iman esaslarından olduğu, Peygamberimiz (s.a.s) tarafından beyan edilmiştir. Kendi aklı ve şahsi kanaati ile değil, daima ilâhî vahiyle dini hüküm ve esasları ümmetine aynen tebliğ eden Rasûlullah (en-Necm, 53/3-4) Cibril hadisiyle bildirdiği iman esasları, zamanla (ZAMANLA DEMEK NE DEMEK? YA ÜZERİNDEN BU ZAMANLA DENECEK ZAMAN GEÇMEDİĞİNDE TEVATÜR DERECESİ NEYDİ O ZAMAN? ) tevatür derecesine ulaştığını ehl-i sünnet imamları bu gerçeği ittifakla kabul etmiş ve bu hususu eserlerinde zikretmişlerdir (Bu konuda geniş bilgi için bk. Faruk Ahmed ed-Derühi: El-Kada ve'l-Kader Fi'l-İslam, Beyrut 1986, III, s. 5-6; Ali Arslan Aydın: İslam da İman ve Esasları, İstanbul 1982, s.394-397; Abdülkerim el-Hatib-el-Kadâ ve'I-Kader, Kahire 1961, s.225-227). Kaza ve kaderin, kulun iradesi ve ihtiyarî fiilleri ile ilgisine kaza ve kadere iman konusunun meşhur bir kelâm meselesi olan "halk'ı ef'âl-i ibâd", yani "insanların ihtiyârî fiillerinin yaratılması", ile ilgisi, kısacası; "İnsanın irâdî fiilleri Kesb ve yaratma problemi- gibi hususlara gelince Ehl-i sünnet akaid imamları Eş'ari ve Maturidi bu konuları geniş bir şekilde açıklamışlardır:

İnsan İradesi-İhtiyârî Fiilleri ve Sorumluluk

Bilindiği gibi insan, kâinattaki yaratıkların en olgunu ve şereflisidir. Çünkü, bu âlemdeki canlı cansız varlıkların hepsi, insanın emrine ve hizmetine verilmiştir. Bu bakımdan insan, Rabb'ini bilmek ve O'na ibadet etmek için olduğu gibi, bu dünyayı imar ve ıslah etmek için de yaratılmıştır. Bu sebeple "Allahu Teâlâ, insana her türlü güzel vasıflar, yanında onu diğer varlıklara üstün kılan ve insan yapan, akıl, ruh, irade ve ihtiyar gibi manevi değerler vermiştir. O, aklı, irade ve seçme gücü ile diğer varlıkların yapamayacağı bir çok işleri yapmak, yeni yeni şeyler keşfedip kesb etmek kudretine sahiptir. İnsana bu sınırlı kudreti ve cüzî iradeyi veren; gücü her şeye yeten mutlak kudret, kulli irade ve sonsuz kemal sahibi olan Allah Teâlâ'dır. Fakat insana verilen bu sıfatların hiç biri tam ve mutlak değildir. Allah'ın kemâl sıfatlarına nazaran çok eksik ve sınırlıdır. Bu sebeple insan, iradesini, fıtrî yeteneklerini ve diğer sıfatlarını kullanırken, belirli ölçülere, kayıtlara ve ilâhî kanunlara tabidir. Fakat bu kayıtlara ve bazı engellere rağmen insan, cüz'î iradesini kendi sınırları içinde kullanmakta ve dilediği tarafa yöneltmekte serbesttir. Gerçek şudur ki insan, belirli ölçüler ve sınırlar içinde hareket edebilen hür bir varlıktır. O halde insanın kendi irade ve ihtiyarı ile yaptığı, isteyip kesbettiği (elde ettiği) işler vardır ve yaptığı bu işlerden elbette sorumludur. Yapmakla mükellef olduğu iyi ve güzel işler karşılığında mükafaat alacak, yapmaması gerekenler karşılığında da ceza görecektir., Çünkü insan, kendi irade ve isteğiyle iyi veya kötü belirli bir işi yapmaya karar vermiş ve o kararını uygulamaya koymaya girişmiş olmakla, o işin sorumluluğunu yüklenmiştir. İşte insanlar, sahip oldukları bu irade ve ihtiyarları (seçme melekelerine sahip olmalarından dolayı mükellef ve yaptıkları işlerden sorumludurlar. Bu teklif esasına göre dinen sevaba layık veya cezaya müstehak olurlar. Aksi halde insanlar mükellef ve yaptıkları işlerden sorumlu olmazlar. Teklif ve sorumluluk, sevap ve ikab (ceza) esaslarını kabul etmemek ise, bütün ilahî dinlerin esas ve gayesine aykırıdır.

Diğer taraftan, şayet insanlar yaptıkları her işi mecburi ve zorunlu olarak yapar diye düşünürse, cebir (zorlama) lazım gelir ve insan iradesi inkâr edilmiş olur. Yani insanların yaptıkları hiç bir işte irade ve ihtiyarları olmaz, buna rağmen o işlerden sorumlu tutulmuş olurlar ki bu, ilahi adalete aykırı düşer. Bu sonuç ise batıldır.

O halde, karşımıza, birbiriyle zor bağdaşan iki dini esas çıkıyor:

Birincisi; "Allah (c.c) her şeyin halîkı (yaratıcısı) dır" (ez.-Zümer, 39/62) âyetine uyarak, Hak Teâlâ'nın yegane yaratıcı olduğuna, yaratıcılıkta hiç bir ortağı bulunmadığına ve kulun ihtiyari fiillerini de yaratanın Allah olduğuna iman etmektir.

İkincisi de; kul, kendi irade ve ihtiyarı ile yaptığı (zorunlu olmayan) İhtiyari Fiillerinden sorumludur. Yani Allah'ın emirlerini yapmak ve yasaklarından kaçınmakla mükelleftir. Bu, teklif ve sorumluluğun esası olup, dinde sevap ve ikabın kaynağıdır. Bu esas, bizi "insanın sorumlu olması için, fiilini icad etmesi gerekir" sonucuna götürebilir. Bu sonuç ise, birinci esasa aykırı düşer.

İşte, inanılması gereken bu iki esas arasında görülen çelişkiyi kaldırmanın zorluğu, insan aklını tereddüde ve fikir ayrılıklarına sevketmiş ve bu konuda Ehl-i Sünnet dışı mezheplerin doğmasına neden olmuştur. O halde ihtilafın ana sebebi; insanların "ef'âli ihtiyariye" diye anılan kendi irade ve ihtiyarları ile yaptıkları "fiilleri yaratmak" Allah Teâlâ'nın fiillerinden midir? Yani bu irâdı fiillerin yaratıcısı Hak Teâlâ mıdır, yoksa o fiili bizzat işleyen kul mudur? meselesidir. Bu konuda farklı görüşler ve ayrı ekoller ortaya çıkmıştır:

1-Mutlak cebir düşüncesine dayanan "Cebriyye" mezhebi öncüsü Cehm b. Safvan olduğundan "Cehmiyye" adıyla da anılır.

2-Mutlak ihtiyar fikrine dayanan Kaderiyye ve "Cumhuru Mu'tezile" mezhebi.

3-Cebr ve ihtiyar arasında görülen "Mâturîdiyye" mezhebi.

4-"Cebr-i Mutavassıt" olduğu iddia edilen "Eş'ariyye" mezhebidir.

İlk iki mezhep, insan iradesi üzerinde aşırı giden ve birbirinin zıddı olan "mutlak cebir" ve "mutlak ihtiyar" fikrine dayanan ve böylece ifrat ve tefrite kayan Ehl-i Sünnet dışı bâtıl mezheplerdir.

Son iki mezhep ise, ifrat ve tefrite sapmayan hak mezheplerdir. Her ikisi de, Ehl-i Sünnet görüşünü temsil ederler.

Cebriyye; insanın irâdî fiilleri üzerindeki kudret irade ve ihtiyarını tamamen inkâr ederek, kulun daima mecbur ve muzdar olduğunu, yaptığı işlerde hiç bir rolü olmadığını iddia ediyor. Böylece "teklif ve sorumluluk" esasını yıkarak, insanı mutlak cebre teslim ediyor. Onu âdeta cansız bir varlık seviyesine indiriyor. İslâm'ın ana prensipleriyle bağdaşmayan bu çarpık görüş, müslümanlar arasında rağbet görmemiş ve kısa zaman sonra ortadan kalkmıştır.

Kaderiyye ve Mu'tezilenin büyük çoğunluğu; Cebriyye'nin mutlak cebir fikrinin tam aksini savunacak, insanı "hâlikiyet" yani yaratıcı derecesine çıkarıyor ve "kul, yaptığı ihtiyârî fiillerin yaratıcısıdır" diyorlar. Böylece Allahu Teâlâ'ya, bir çeşit şirk koşma gibi tevhid akidesine aykırı bir duruma düşüyorlar.

Yaratma ve Kesb Teorisi

İslâm nazarında insan, yaratılanların en şereflisi ise de, her yaratık gibi noksan ve sınırlıdır. Çünkü mutlak kemal Allah'a mahsustur. O halde iman, mutlak kudret, mutlak irade ve ihtiyar sahibi, dolayısıyla yaptığı işlerin bizzat yaratıcısı olamaz. Çünkü hâlikiyet (yaratıcılık), Allah (c.c)'a mahsus olan çok yüce bir sıfat, çok yüksek bir derecedir. Fakat insan hayvanlarda olduğu gibi- irade ve ihtiyardan, seçme gücü ve isteme yeteneğinden tamamen mahrum bir varlık da değildir. Çünkü bilinen bir gerçektir ki insan, bazı işleri dilerse yapıyor, dilerse yapmıyor. O halde insanın kendine mahsus cüz-i bir kudreti, cüz-i bir irade ve seçme gücü vardır. Bu sebepledir ki; mükelleftir, yaptığı iyi ve faydalı, kötü ve zararlı bütün işlerden sorumludur. Öyle ise, kendi iradesiyle yaptığı işlerden bu sorumluluğu gerçekleştiren bir payı almalıdır. Aksi halde mükellef ve sorumlu olamaz. Fakat insana böyle bir pay ayırır ve üstünlük tanırken, onun yaratılan bir kul olduğunu unutarak, yegane yaratıcı Hâlık olan Hak Teâlâ'ya her hangi bir yönden onu benzetmemeli ve yaratıcı Rab derecesine çıkarmamalıdır. Bu iki ana esas birbirine karıştırılmaz, aradaki sınır iyi bilinirse, çok muğlak olan kader meselesi az çok kavranmış olur. Gücü ve imkânı sınırlı olan insan aklı böyle ilâhî bir sırrı tam olarak çözemez. Ancak bu büyük sırrı anlamaya ve esasını kavramaya çalışır.

Eş'arilere Göre Yaratma ve Kesb Teorisi

Yukarıda belirtilen iki ana esası benimseyen Eş'arilere göre; kul kendi iradesiyle yaptığı işlerde mecbur değil, muhtardır. Yani kendine mahsus irade ve kudreti vardır; yaptığı ihtiyarî fiillerin sahibi ve mahallidir. Fakat kulun kudreti, yaptığı işler üzerinde müessir (etkili) değildir. Çünkü Allahu Teâlâ ortağı olmayan tek ve yegane Hâlık'tır. Kudreti tamdır ve her şeyi yaratma gücüne sahiptir. O halde; her şeyin ve insanların, mide, ciğer ve kalb çalışmaları ve uyumak, hazmelmek gibi ızdırarî (irade dışı, zorunlu) fiillerinin yaratıcısı Hak Teâlâ olduğu gibi, kulun yaptığı iradî ve ihtiyarî fiillerinin de Hâlıkı Allah(c.c.)'dir. Zira imam Eş'ariye göre: "Bir eser üzerinde iki tam müessir kuvvet ictima edemez" bu kural gereğince, kulun iradi fiilleri üzerinde tek mücasir kuvvet Hâk Teâlâ'dır. O halde kulun kudretinin yaratmada, ikinci bir kuvvet olarak bir tesiri yoktur. Ancak Hâk Teâlâ, ilahî kanunu icabı olarak, o fiili, kulun azim ve tasmimi (ısrarlı isteği) bulunduğu anda yaratır. Bu azim ve kesin istek, kulun iradesini o şeye yöneltmesiyle o işi kesb etmesi feklinde ortaya çıkar. O halde kul yaratıcı hâlık değil, o işi kazanan kâsibdir. Yaratmada bir payı yoktur. Tek Hâlık, tek yaratıcı iail Allah (c.c)dir. İnsanın kazandığı fiile tesir eden kudret ona Allah (c.c) tarafından verilmektedir. Kulun kudretinde olan şey Allah'ın da kudreti altındadır. Bu açıdan bakılınca mülkiyette olduğu gibi bir ortaklık durumu yoktur (el-Eş'ari, Kitabu'l-Luma', s.72). Kulun kesb ettiği bu gibi fiillerle olan alakası, o fiilin mahalli ve sahibi olmaktan ibarettir. Çünkü her fiil, o fiilin mahalline isnad edilir. Mesela güzellik onu yaratana değil, onunla vasıflanan şahsa isnad edilir. O halde, Allah Hâlık, kul kâsibdir, yani yaratma Allah'a mahsustur, kesb ise kula aiddir. Eş'arilerin "Halk ve kesbt' teorisinin özeti budur. İşte Eş'arîler "teklif ve sorumluluk" esası ile "Allah'ın yegane yaratıcı" olduğu esasını böylece bağdaştırarak Cebriyye, Kaderiyye ve Mu'tezilenin düştüğü hataya düşmemişlerdir. Ancak kulun kudreti olup ta, fiillerin üzerinde belirli bir tesiri olmaması ve kesb teorisi üzerinde çok tartışıları anlaşılması güç bir konudur. Öyle ki, "Akla min kesbi'l-Eş'ari" Eş'ari'nin kesbi kadar dakik ve muğlak tabiri arapçada darbı mesel olarak görmüştür. Bazı âlimlerce, cebir fikrine yakın görünen Eş'ariye Mezhebi, "Cebr-i Mutavassıt" diye de anılır. Nitekim bazı Eş'arîlerin "insan muhtar (İrade sahibi suretinde) muzdar (mücber, mecbur) dur" sözü, insandaki irade serbestisi sadece surette kalmaktadır. Gerçekte ise hakim ve müessir olan, sadece Allah'ın küllî ve mutlak iradesidir.

Maturîdilere Göre insan İradesi, Kesb ve Halk

İslâm düşünce tarihi ve Kelâm ilmiyle meşgul olanlarca bilindiği gibi insanın irade ve kudreti, ihtiyarı fiilleri üzerindeki tesirleri, yaratma ve kesb teorisi, kulun yaptığı iyi veya kötü işlerinden sorumlu olduğu, başka bir deyimle "teklif ve sorumluluk" ile "Allah'ın tek yaratıcı" olduğu gibi konularda, ayrıca kaza-kadere iman, hayrın ve şerrin Allahu Teâlâ'nın İlmi, iradesi ve kudreti ile yaratıldığı hususunda, Maturîdiler, Eş'arîlerle genellikle aynı görüşleri paylaşmaktadırlar.

Maturidilere göre "Kesb" azm-i musammem "yani" kesin ve değişmez bir karar ve irade yönelmesi"dir. imam Mâturidî "Halk" ve "kesbi" kelimelerini beraber mütalâa ederek, hu terime şöyle açıklık getirir: "Allah (c.c) fiilleri oldukları gibi (hakikatleri ıle) yaratmakta, onları 'yokluk'tan 'varlık' sahasına çıkarmaktadır. İnsanlar da o fiilleri kendi iradeleri ile Kesbettikleri (işleyerek elde ettikleri) ölçüde o fiillere sahip olurlar (Kitabu't Tevhid, Nşr. Fethullah Huleyf, Beyrut 1970, s. 226), Mâtûridî "Kesb" hakkında genel bir değerlendirme yaptıktan sonra fiil ile kesbin âidiyeti hususunda şöyle diyor: "fiil aslında "kesb" yönünden insana, "Halk" yönünden de Allah'a aittir': Kulun ihtiyari fiiline "halk" değil "kesb') Allahu Teâlâ'nın fiiline ise "kesb" değil "halk" denilmekte, "fiil" kelimesi, bu iki terim için de kullanılmaktadır. Halbuki Eş'arîlere göre fiil, yalnız "halk ve icat" manasına kullanılmakta kesb ise mecâzî olarak fiil denilmektedir. Böylece İmam Mâturîdî'nin tek bir olaydaki fiile farklı açılardan baktığı anlaşılmakta ve bir fiilde var olduğunu kabul ettiği yönden manası daha iyi anlaşılmaktadır. Bu esasa göre fiil; icat (yaratma) yönü ile Allah'a mutlak kudret sahibine ait bir eser. Kesb yönüyle de kula aid bir (cüz'î) kudret eseri olmaktadır. Yani fiil, yaratma yönünden Allah'ın külli kudreti altındadır. Allah Teâlâ'nın yarattığı bu fiile insan kesb yönüyle esir ederek onu elde etmekte ve mahalli olmaktadır. Halk ile Kesb arasındaki farka gelince; aletsiz meydana gelen şey halk, aletle meydana gelen şey Kesbdir. Bazıları da şöyle dediler: "Kudret sahibinin (Kâdir-i Mutlak) tek başına meydana getirmesi mümkün olan şey halk (yaratma) mümkün olmayan şey de kesbdir. Böylece Kesb kula, halk da Allah (c.c)'a aid olmuş olur. Fiil Allah'a izafe edildiği zaman "halk" insana nispet edildiği zaman "kesb" adını alır. Bu anlayışa göre insanın sorumluluğu daha çok anlaşılmakta olduğu ortaya çıkmaktadır. Sorumluluk konusunda İmam Maturidi şöyle bir delil zikreder:

Madem ki, Hak Teâlâ dünyada itaat edenlere sevap, âsî olanlara da ikab (ceza) vadetmiştir. O halde bu itaat ve isyan fiilleri ancak kulun iradesiyle seçtiği kendi fiili olduğu takdirde, va'dedilen karşılıkları alabilir. Sevap ve ikab, Hak Teâlâ'nın bildiği gerçekler olduğuna göre kulun bu fiillerinin de gerçek olması gerekir. Diğer bir husus da sudur: Herkes kendi nefsinden ve tecrübelerinden bilir ki; yaptığı işlerde ihtiyar sahibidir, fâilidir, kâsibtir. Bunun aksini iddia edenler kendilerinin herhangi bir fiili bulunmadığı söyleyen Cebriyye'dir. Onların bu sözlerinin kendileriyle tartışmalarının bir hükmü ve manası yoktur. Çünkü mezheplerine göre bu sözleri de-birer fiil olarak-onların değil demektir. Bu açıklama ile Maturidiyye'nin insandan her türlü fiili iradeyi ve seçme gücünü kaldıran ve onu bir alet gibi telakki eden Cebriyye ile insanın fiillerinden Allah'ın kudret ve iradesinin ve ezelî takdirinin (yani kaderin) rolünü ve etkisini inkâr eden Kaderiyye ve Mu'tezile arasında ortak bir yol takip etmeye çalışmaktadır.